Ik krijg dikwijls de vraag voorgelegd hoe het toch komt dat jongeren zo weinig lezen tegenwoordig. En eigenlijk, hoe het komt dat onze leerprestaties zo achteruit gaan. Vragen die meestal pieken als er weer een nieuw PISA-onderzoek is gepubliceerd, waaruit blijkt dat Nederland zijn positie van gidsland allang kwijt is en inderdaad langzaam maar zeker naar onderen zakt op de landenlijst. Of jongeren daadwerkelijk minder lezen is de vraag. Wie kijkt naar de opmars van de Young Adult boeken ziet dat dit maar ten dele het geval is. Bij veel boekhandels liggen juist deze boeken in grote stapels op de toonbank. In volumes overtreffen ze verre die van de klassieke literatuur voor de volwassenen. Sterker nog, voor veel grote uitgeverijen zijn hun imprints met YA-literatuur de kurk waarop zij inmiddels drijven.
Minder lezen is dus niet het geval. Wel is het zo dat voor veel jongeren de keuze voor de traditionele literatuur niet meer voor de hand ligt. Zij vragen om boeken waarin zij zichzelf vooral herkennen. Zo zei een bekend Booktok Influencer tegen mij: ‘Waarom zou ik in godsnaam iets van Hugo Claus willen lezen, daar kan ik me toch helemaal niet identificeren?’
Daarnaast dreigt een onderklasse te ontstaan van jongeren die helemaal niet meer lezen. Zij zijn te veel in de ban geraakt van het beeldscherm. Met beeldschermen krijgt ieder kind hedendaags van zeer jongs af aan te maken. Mobieltjes, laptops, televisies, tablets; er is geen huishouden in dit land meer te vinden waar ze geen deel van uitmaken. Ieder kind is er van jongs af aan mee vertrouwd.
Uit veelvuldig onderzoek blijkt dat dit het leren lezen verstoort. Lezen is namelijk geen natuurlijk proces. Het moet aan het brein worden aangeleerd - in tegenstelling tot beeld kijken dat in de hersenen (om het zo maar eens te zeggen) prefab aanwezig is. Maar liefst vier hersendelen moeten letterlijk met elkaar bedraad raken. Dat vergt oefenen, het vergt concentratie, het gaat niet vanzelf. Beeld bevredigt de hersenen snel, het is het suikergoed van het brein. En dat beeld is op alle media die we bij ons dragen niet alleen in zeer grote volumes voorradig, het is ook nog eens makkelijk consumeerbaar. De grotere inspanning die het lezen vergt, weegt daar voor veel jongeren niet op tegenop.
De instant bevrediging van het beeldscherm staat de moeizame klimcurve van het lezen in de weg. Met elkaar lijkt me dit voldoende reden om nog grondiger te kijken naar de relatie tussen leesprestaties en beeldschermgebruik. Zeker nu uit allerlei onderzoek blijkt dat jongeren die veelvuldig met hun mobieltje bezig zijn een duidelijk dunnere hersenschors hebben. Ook blijkt bij hen de Insula (het zogenaamde ‘rempedaal’ van het brein) in omvang kleiner. De neurobioloog en arts Ronald Siecker schreef er een alarmerende blog over!